Food Inspiration 53: Mythbusters

Mythbusters

THE TRUTH ABOUT FOOD
Foodmythes getest

Food Inspiration Magazine vroeg haar lezers naar voedsellegendes; verhalen die je overal hoort maar waarvan je niet weet of ze waar zijn. Ons eigen team van mythbusters ging op onderzoek uit om deze foodmythes te ‘confirmen’ of te ‘busten’.

CONFIRMED: de mythe is waar.

BUSTED: de mythe is niet waar.

PLAUSIBLE: de mythe is alleen onder speciale omstandigheden mogelijk of er is geen onomstotelijk bewijs om deze mythe te busten of te confirmen.

RAUW VLEES
Toen ik klein was vertelden de ‘grote mensen’ ons dat wij geen rauw vlees mochten eten, omdat je dan een lintworm kon krijgen. Het heeft jaren geduurd voor ik een ‘broodje gehakt’ of filet americain durfde eten. Is deze mythe waar?
Thierry

Beste Thierry,

Eitjes van lintwormen verspreiden vooral via handen, maar zitten ook in rauw vlees, zoals filet amercain en niet goed doorbakken gehakt en biefstuk. Als je dat opeet, dan kunnen die eitjes dus inderdaad in je buik uitkomen. Maar wees gerust hoor: eitjes worden vaker via je handen dan via rauw vlees verspreid en lintwormen zijn zeer zeldzaam; het is veel waarschijnlijker dat je kleine spoelwormpjes krijgt en die zijn doorgaans ongevaarlijk.

ONVERTEERD VLEES
Is het mogelijk dat de gemiddelde westerse mens een kilo of zes onverteerd vlees in de darmen heeft?
Irvin

Beste Irvin,

Wij hebben deze vraag voorgelegd aan een gezondheidsvoorlichter van de Maag-, Lever- en Darmstichting. Zij vertelt:
“Bij ons is het niet bekend dat mensen die veel vlees eten een aantal kilo onverteerde vleesresten in de darmplooien hebben. Onverteerbare voedselresten die in het spijsverteringsstelsel terecht komen, verlaten het lichaam via de ontlasting. Het duurt normaal gesproken ongeveer 24 tot 48 uur voordat voedsel dat we gegeten hebben in het toilet terecht komt. Hoelang dit proces precies duurt bij vlees, kunnen wij niet exact aangeven.”

Hoewel deze legende dus niet kan worden bevestigd, is wel bekend dat je flink winderig kunt worden van het eten van veel vlees. Helemaal zonder ongemakken blijf je dus niet.

SPINAZIE EN VIS
Ik ben benieuwd naar wat er nou waar is van het gerucht dat de combinatie van vis met nitraatrijke groenten ongezond zou zijn, door omzetting van nitraat tot kankerverwekkende nitrosaminen.
William

Beste William,

Spinazie is net als sla, bleekselderij en andijvie, een nitraatrijke groente. Nitraat zelf is niet gevaarlijk, maar nitraat kan door het bewaren, bereiden of eten van groenten worden omgezet in nitriet. Nitriet kan, vooral in combinatie met vis, weer omgezet worden in nitrosaminen, waarvan in dierproeven is aangetoond dat het kankerverwekkend zou zijn. Maar er is geen reden voor paniek: onderzoek bij mensen toonde aan dat er zo weinig nitrosamine wordt gevormd, dat er geen gezondheidsrisico is. Bovendien weegt het nadeel van nitraten volgens het EU-agentschap voor veilige voeding niet op tegen de vitaminen en andere gezonde stoffen in deze groenten.

Voor de zekerheid raadt het Voedingscentrum wel af om vis te combineren met nitraatrijke groenten en om slechts twee keer per week groenten met veel nitraat te eten. In de rest van de wereld worden hier geen adviezen over gegeven. Overigens krijg je nitrosaminen ook binnen via sigarettenrook en cosmetica. Gelukkig doen vitamine C en andere anti-oxidanten de omzetting gedeeltelijk teniet.

SPINAZIE EN POPEYE
Nog een sprookje over spinazie: word je er nou sterk van?
Thomas

Beste Thomas,

Iedereen kent natuurlijk Popeye the Sailorman, die bovennatuurlijk sterk werd van spinazie. Maar wist je ook dat hij niet gebaseerd is op de mythe, maar dat de mythe afkomstig is van dat tekenfilmpje?
Vóór 1937 dacht men dat 100 mg spinazie 40 mg ijzer bevatte, wat inderdaad van grote invloed op je spieren zou zijn. Uit latere analyses bleek het ijzergehalte van spinazie veel lager te liggen, op 4,1 mg per 100 gram. Kwestie van een verkeerd geplaatste komma. Of… een slimme truc. In 1929 had Amerika namelijk een spinazieoverschot, waarna Popeye in het leven werd geroepen om het eten van spinazie te stimuleren.

Toch is het misverstand ergens te begrijpen: van alle groentesoorten blijft spinazie één van de hoogste ijzergehalten hebben. Het probleem is echter dat ijzer uit groenten minder goed door je lichaam worden opgenomen dan ijzer uit vlees. Misschien dat je het Popeye-effect dus vooral kunt bewerkstelligen door spinazie samen met biefstuk te eten.

Maar, er zit nog een interessant staartje aan de spinaziezaak. Uit een Zweedse studie (gepubliceerd in tijdschrift Cell Metabolism) blijkt dat mensen die een bord spinazie eten voordat ze een krachtinspanning moeten leveren, beter presteren, omdat hun spieren efficiënter werken. Mensen die spinazie eten verbruiken namelijk minder zuurstof, waardoor hun spieren het langer volhouden. Na het eten van 300 gram spinazie zou het effect zelfs drie dagen aanhouden. Het geheim zit ‘m echter niet in de ijzer in spinazie, zoals tot nu toe werd gedacht, maar in de nitraten (ja, die van die nitrosaminen dus!).

Alhoewel we onze Olijfjes dus niet zullen versieren door een blik spinazie achterover te slaan, blijft er toch een mythische sfeer om deze groente heen hangen.

SPINAZIE EN OPWARMEN
We blijven nog even bij de spinazie. @Sandydr vroeg ons: Mag je spinazie nu wel of niet voor de tweede keer opwarmen?

Beste @Sandydr,

Dit lijkt de hardnekkigste legende die er over de groente bestaat, maar alle bronnen zijn het er over eens: BUSTED! Vroeger, toen de koelkasten nog niet heel snel konden afkoelen, was het inderdaad niet handig om spinazie een paar dagen later nog eens op te warmen. Want jawel, daar zijn die naarlingen weer: nitrosaminen! Hoe vaker je iets opwarmt, hoe meer er van die twijfelachtige nitraten ontstaan, maar sinds een tijd weten we: nog altijd lang niet genoeg om een schadelijk effect te bewerkstelligen.

Tegenwoordig kan je spinazie dus makkelijk een paar dagen in de koelkast bewaren, en zelfs invriezen geeft geen problemen. Het is wel belangrijk dat de restjes spinazie na de eerste bereiding snel kunnen afkoelen tot koelkasttemperatuur. De bacteriën die nitriet maken van nitraat vinden een lauwwarme omgeving namelijk het fijnst. Laat de spinazie dus niet te lang op het aanrecht staan, maar koel het goed en eet gerust volgende week nog een bordje.

AUTISME
Niet alleen voedingsmiddelen hullen zich in mythen, ook bepaalde levenswijzen zijn onderwerp van speculatie. Pim vroeg zich af: Kun je autisme genezen met een dieet?

Beste Pim,

Die vraag is iets te sterk gesteld: autisme is niet te genezen. Maar er worden op dit moment wel allerlei wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar de invloed van voedsel op de behandeling van autisme. Wat vaststaat, is dat er een verbinding bestaat tussen onze darmen en onze hersenen. Je bent wat je eet, dus letterlijk.

Professor Huub Savelkoul van de Universiteit van Wageningen beschrijft in een artikel in het tijdschrift WAF dat autisten vaker dan gezonde mensen last hebben van buikklachten, een verstoord immuunsysteem en een afwijkende darmflora. Een bepaald dieet aanhouden zou bepaalde symptomen van autisme kunnen verminderen. Welke voedingsstoffen goed of slecht voor autisten zouden zijn is echter nog niet helemaal duidelijk.

Sommige onderzoeken wijzen erop dat er vooruitgang geboekt zou kunnen worden met bepaalde vitamines (B6 wordt genoemd), magnesium, selenium, zink, omega-3-vetzuren, probiotica en antioxidanten. Ook zou het kunnen helpen als allergenen, antibiotica en oxidanten vermeden worden en als extra immunoglobulines worden toegediend. Het schijnt ook dat sommige autisten goed reageren op het weglaten van zuivel, gluten en/of suiker uit hun dieet. Geen van deze onderzoeken geeft echter uitsluitsel of een directe aanbeveling. Autisme blijft voor een groot deel genetisch bepaald, waardoor het niet te genezen is. (Ouders van) autisten kunnen het beste reacties op bepaalde voedingsstoffen in de gaten houden en uitproberen of de situatie verbetert als die voedingsstoffen uit het dieet worden weggelaten.

ASPARTAAM
@Esdekruif twitterde: Zijn E-nummers nou echt zo slecht voor je? E951 Aspartaam bijvoorbeeld?

@Esdekruif,

E-nummers zijn toevoegingen, hulpstoffen en additieven. Ze worden toegevoegd om een kwaliteit van het product te vergroten. Van bepaalde E-nummers is bekend dat personen met een overgevoeligheid voor een bepaald stof of mensen met een bepaalde ziekte ermee op moeten passen. Dat gaat om E951 (aspartaam) bij stofwisselingsziekte PKU en E220 en E228 bij astma. Maar voedingsmiddelen zonder E-nummers zijn door hun bederfelijkheid ook niet altijd veilig.

Een ingrediëntenleverancier kan niet zomaar een stof als E-nummer op de markt brengen. Eerst moet de Aanvaardbare Dagelijkse Inname (ADI) van een stof worden bepaald en onderwerpt de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) de stof aan allerlei gezondheidsonderzoeken. De EFSA zorgt er in ieder geval voor dat de ADI bij normale consumptie nooit wordt overschreden en voor het grootste deel geldt dat de hoeveelheid die je maximaal consumeert nog eens een factor 100 lager ligt dan de ADI. Het feit dat een stof dus überhaupt een E-nummer krijgt zegt al dat de stof veilig voor consumptie is bevonden als de ADI niet wordt overschreden.

Gelukkig zijn er altijd nog vele complottheorieën, anders zou de wereld een stuk saaier zijn. Zo zou aspartaam aan de grondslag liggen van hersentumoren, hoofdpijn, epilepsie, ms en autisme en is het zelfs toegeschreven aan het Golfoorlogsyndroom. Dit soort stellingen zijn echter niet statistisch significant of gebaseerd op onzorgvuldig onderzoek of foutieve conclusies.

Wat waar is, is dat aspartaam tussen 1976 en 1983 wel even onveilig is verklaard in de VS. Dit omdat er twijfels bestonden over een onderzoek naar hersentumoren in ratten na gebruik van aspartaam. In de onderzoeken die daarop volgden (gepubliceerd in het toonaangevende British Medical Journal) is echter in 2004 gesteld dat er geen verband bestaat tussen aspartaam (en zijn afbraakproducten) en kanker, haarverlies, depressie, dementie, gedragsstoornissen en andere ziektebeelden.

Uit een onderzoek van het Belgische Wetenschappelijk Instituut voor de Volksgezondheid (WIV) naar zoetstoffen blijkt bovendien dat de consumptie van zoetstoffen bij volwassenen gemiddeld ruim beneden de ADI ligt. Bij aspartaam komt de gemiddelde consumptie van een volwassene, dus bij normaal gebruik, niet hoger van 5% van de ADI.
Overigens is de EFSA verplicht bij redelijke twijfel over voedingsstoffen onderzoeken in te stellen. Juist omdat er zoveel urban legends over aspartaam rondgaan, doen ze daar extra veel onderzoek naar. Desalniettemin is aspartaam bij elk onderzoek veilig bevonden. Mocht je nog niet gerust zijn: het alternatief voor aspartaam is stevia, een plantaardige zoetstof. Het ligt in de lijn der verwachting dat stevia steeds vaker als zoetstof in voedingsmiddelen gebruikt gaat worden.

Mensen met een colalightverslaving (wie kent ze niet?) kunnen dus hun hart ophalen: frisdrank drinken is niet het gezondste wat je kunt doen, maar geen enkel wetenschappelijk onderzoek toont aan dat het consumeren een hogere kans op kanker geeft.

Met de zoetstoffencheck kun je nagaan wat voor jou de maximale hoeveelheid zoetstoffen is die je per dag mag binnenkrijgen. Doe de zoetstoffencheck

E621
En aspartaam is niet het enige E-nummer dat onder vuur ligt. Wie heeft er niet gehoord van het beruchte E621? @RemkoMolenkamp in ieder geval wel: ‘Unami, ook wel ve-tsin, E621, of mononatriumglutamaat heeft zelfs z'n eigen syndroom gekregen, maar is het waar?’

Het syndroom waar Remko het over heeft wordt ook wel het Chineesrestaurantsyndroom genoemd, omdat ve-tsin een Chinees kruid is. De smaakmaker mononatriumglutamaat zit onder andere in gekruid vlees, instantmaaltijden, kruidenboter, zoutjes, pasta, sauzen en soepen; vrijwel alles dat ‘hartig’ smaakt. De stof zou verantwoordelijk zijn voor hartkloppingen, maag- en darmklachten, gevoelloosheid in ledematen, migraine en zelfs autisme.

Zoals bij al gesteld werd, moeten E-nummers zo uitgebreid getest worden voordat ze op de markt mogen, dat het hebben van een E-nummer eigenlijk al een voorwaarde is dat het consumeren van de stof bij normaal gebruik geen gezondheidsrisico’s heeft.

Onderzoekers van de Universiteit van Wageningen vertelden ons dat geen van de uitspraken over E621 gestoeld zijn op wetenschappelijke bewijzen en zij verklaren de stof dus als veilig. Mocht dat nog niet voldoende bewijs zijn: sinds 1958 is mononatriumglutamaat door de Europese Voedselveiligheidsautoriteit veilig verklaard. Hoewel het chineesrestaurantsyndroom wel lijkt te bestaan, is er geen bewijs voor een verband met het eten van E621. Een verklaring voor het krijgen van hoofdpijn na het eten van een hartige maaltijd kan liggen in het feit dat het lichaam veel zout binnenkrijgt, waardoor een zogenaamde dorsthoofdpijn ontstaat.

Voor alles geldt: te veel is niet goed. Te veel sinaasappels is ook niet goed, net als dat te veel E-nummers niet goed voor je zijn. Aan ‘te veel’ kom je echter niet snel. De Consumentenbond onderzocht dat het vrijwel niet mogelijk is om te veel van een E-nummer binnen te krijgen en zelfs als je te veel binnen krijgt zijn de gevolgen te verwaarlozen.

ETEN NA 20:00
Eten na 20.00 uur ’s avonds: mensen blijven stug volhouden dat je daar dik van wordt. Is dat waar?
Nicolette

Nou Nicolette,
Martijn B. Katan, emeritus hoogleraar Voedingsleer (Vrije Universiteit), verwijst dit verhaal in zijn boek Wat is nu gezond? Fabels en feiten over voeding naar de prullenbak. Deze mythe is gestoeld op het idee dat de stofwisseling na acht uur ’s avonds minder snel zou werken, maar dat is niet waar. Je spijsvertering werkt gewoon 24 uur per dag. Je verbrandt niet op elk moment van de dag evenveel, maar je zet niet ineens na 20.00 alle voedingsstoffen om in vet.

De enige reden dat je sneller kunt aankomen van ‘s avonds eten, is dat je dan eerder de neiging hebt om ongezond te eten. Niets is immers lekkerder voor de tv dan chips, chocola en frisdranken. Als je echter gewoon een boterham, een bakje yoghurt of een stuk fruit eet, kun je volgens Katan niet dik worden van laat op de avond eten. Hij stelt: je wordt dik van de hoeveelheid calorieën in je eten, niet van het tijdstip waarop je eet.

RABARBER
@Mark_Haagen: Dat je rabarber na de langste dag niet meer mag plukken en gebruiken, is dat ook een #mythe?

Hoewel iedereen die je het vraagt je zal vertellen dat je rabarber inderdaad beter niet na 21 juni kunt plukken, verschillen de meningen over het waarom. Het ene kamp wijt het aan het oxaalzuur dat in rabarber zit, dat na de langste dag van de wortels naar de stengels zou trekken, waardoor dat bij consumptie binnen zou krijgen. Oxaalzuur vermindert de kalkopname in je lichaam, wat schadelijke gevolgen kan hebben. Door rabarber te koken met krijt of te combineren met zuivelproducten wordt dit effect verminderd. Het andere kamp stelt simpelweg dat men de plant na 21 juni rust moet geven, zodat die in het volgende seizoen weer optimaal bloeit. Later plukken zou uitputting van de plant tot gevolg hebben.

We schijnen hier te maken te hebben met een echte boerenwijsheid; iedereen houdt zich eraan, maar niemand weet precies waarom. Maar raad die al zoveel generaties doorgegeven wordt, sla je niet zomaar in de wind. Het lijkt dus verstandig om rabarberplanten na half juni inderdaad met rust te laten.

MARGARINE
@MirandaDiesch: Is het voor hersenontwikkeling van kinderen echt gezond om margarine (Blue Band goede start) op brood te smeren in plaats van boter?

Zo Miranda,

We hebben jouw vraag voorgelegd aan Riekie van Nies, hoofd voorlichting van de Hersenstichting. Zij vertelde:
“Het grote verschil tussen boter en margarine is dat de meeste margarines uit onverzadigde vetzuren bestaan (dat staat op de kuipjes of dat zo is) en boter uit verzadigd vet. Onverzadigde vetzuren zijn gezonder, ook voor de hersenen. Verder zijn er aan margarines vitamines toegevoegd (op de verpakking staat welke dat zijn). Dat verschilt per merk, maar meestal B-vitamines en vitamine D. In onze folder Hersenen en voeding vindt u de aanbeveling en conclusie dat onverzadigde vetzuren (zoals omega3) gezonder zijn voor de hersenen; dat geldt zowel voor volwassenen als voor kinderen. Ten aanzien van ontwikkeling van cognitie (dus het vermogen om te denken en te handelen) en stemming blijkt uit een zojuist afgeronde inventarisatie dat de meeste studies naar kinderen wijzen in de richting van een postieve relatie tussen B-vitaminen en een betere cognitie, maar niet alle studies bevestigen dat. We zijn dus wat voorzichtig om daar een absolute uitspraak over te doen (voor volwassenen kan dat wel).

CHOCOLADE
@FelicevanZanten: Van chocolade zou je puistjes krijgen. Ik eet kilo's, geen puistje te zien... dus, waar of niet?

Hallo Felice,

Jouw huid sluit in dat geval goed aan bij wat wetenschappelijk onderzoek tot nu toe beweert: er is geen aantoonbaar verband tussen het eten van chocola en acne. Wel is door onderzoekers van de American Academy of Dermatology bewezen dat voeding een negatief effect op acne kan hebben. Zij halen als voorbeeld aan dat bij volkeren die weinig melkproducten en geraffineerde suiker tot zich nemen en die voornamelijk natuurlijke producten en vette vis eten, zoals de eskimo’s, vrijwel geen acne voorkomt.
Waar de mythe volgens de onderzoekers vandaan zou kunnen komen, is dat veel mensen overgevoelig zijn voor chocola, zodat ze na het eten van chocola een uitslag kunnen krijgen die op acne lijkt. Dit komt dan voornamelijk door de melk en suiker in chocola. Bovendien geldt voor vrouwen dat zij vaak onder hormonale omstandigheden meer trek in chocola hebben, diezelfde hormonale omstandigheden die zorgen voor een toename in acne. De juiste stelling is dus niet ‘je kunt acne krijgen van chocola’, maar zou moeten zijn: je kunt acne krijgen van een allergische reactie op chocola en die verschilt per persoon.

ANANAS
Kost het verteren van ananas meer calorieën dan het levert?
Sander

Helaas Sander, jouw mythe is een fabeltje. Van een aantal voedingsmiddelen wordt beweerd dat zij ‘negatieve calorieën’ bevatten. Een voorbeeld is selderij, maar het is bijvoorbeeld ook bij komkommer, wortels, watermeloen en – inderdaad – ananas het geval. De vertering van deze voedingsmiddelen zou meer energie vragen dan de energie die ze toevoegen aan het lichaam. Dat zou dus betekenen dat je afvalt terwijl je eet. Dit zou voornamelijk gelden voor etenswaren met veel water en veel cellulose, omdat water geen calorieën bevat en cellulose relatief lastig te verteren is.
Letterlijk gezien klopt dit: bij het eten van die voedingsmiddelen krijg je inderdaad vrij weinig calorieën binnen. Bij verse ananas is dit bijvoorbeeld 57 Kcal per 100 gram. Wat ook waar is, is dat je inderdaad ook calorieën verbrandt bij het eten van deze dingen. Helaas kun je dit niet tegen elkaar wegstrepen; het effect is verwaarloosbaar op je totale lichaamsgewicht. Negatieve calorieën bestaan niet en afvallen terwijl je eet kan niet.
Het Voedingscentrum verwoordt: “Er is inderdaad wel energie nodig om voedsel te verwerken, maar die hoeveelheid is gering in vergelijking met de energie die het eten levert. Negatieve calorieën bestaan dus niet. Als het gewicht afneemt, dan heeft dit andere oorzaken, zoals verandering van eetgewoonten en meer lichaamsbeweging.”

MELK
Is melk gezond?
Thea

Beste Thea,

Prof. dr. ir. Van Hooijdonk zei bij zijn aanvaarding van zijn leerstoel Zuivelkunde in Wageningen: “We eten in overvloed, maar als het gaat om de inname van verschillende vitaminen en mineralen is de inname marginaal. Met het eenzijdige accent van de huidige voedselvoorlichting op de voedingsstoffen die je niet moet eten - zoals verzadigd vet, suiker en zout - ben ik bang dat de inname van de essentiële nutriënten nog kritischer zal worden. We moeten consumenten ook leren naar de positieve nutriënten in een levensmiddel te kijken en dat doen we naar mijn overtuiging op dit moment te weinig.”
“Melk draagt relatief veel bij aan de inname van verzadigde vetzuren. Met onderzoek is aangetoond dat bepaalde verzadigde vetzuren het (slechte) LDL-cholesterolgehalte verhogen. Op grond van die studies zou je verwachten dat een hoge zuivelconsumptie een verhoogd risico op hart- en vaatziekten geeft, maar epidemiologische studies laten juist het omgekeerde zien. Wellicht maken andere componenten in zuivelproducten het effect ongedaan.

Melkeiwit is kwalitatief een van de beste voedingseiwitten die er bestaat. Zuivel heeft vanwege zijn hoge nutriëntendichtheid een goede startpositie voor het ontwikkelen van gezonde producten.”

In Amerika ontstaat er doorgaans flink reuring als een voedingsmiddel in opspraak is. Dat wordt goed geïllustreerd door de discussierende wetenschappers in dit filmpje. Ook de Nederlandse professor Katan komt aan het woord. De conclusie die de wetenschappers trekken is dus: melk bevat gezonde elementen (zoals eiwitten, calcium, magnesium en vitamines B2 en B12), en is mits met mate gedronken een gezonde aanvulling op een normaal dieet.

EIEREN
Zijn eieren gezond?
Thea

Hee Thea, daar ben je weer.

Eieren zijn rijk aan alle essentiële aminozuren, eiwitten, ijzer, choline, foliumzuur en de vitamines B2, B12, E en D. Maar in eieren zit ook cholesterol. Cholesterol is ongezond als je meer dan 300 mg per dag binnenkrijgt. Eiwit bevat geen cholesterol, en in de eidooier zit ongeveer 200 mg. Twee of drie keer per week een eitje eten kan dus prima. Als je elke dag een eitje wil eten, dan kun je ervoor zorgen dat verder weinig producten met verzadigde vetten binnenkrijgt.

MYTHBUSTERS THEME SONG

TEKST:

@ MOODEJO

LISANNE MATHIJSSEN

@ MOODEJO

1/12

2/12

3/12

4/12

5/12

6/12

7/12